İbrahim Tığlı, Afrika kıtasının potansiyelini ve Türkiye’nin Afrika vizyonuna dair değerlendirmeyi AA Tahlil için kaleme aldı.
Afrika dünyanın en genç, dinamik ve güçlü coğrafyasına konut sahipliği yapıyor. Bu yüzden dünya için yeni bir umut ve gelecek vadediyor. Afrika’nın yoksulluğu, yoksunluğu ve yaşanan siyasi istikrarsızlıkları bizatihi değil, dıştan gelen sürdürülebilir sömürgeciliğin yarattığı problemlerden kaynaklanıyor.
AFRİKA KITASININ DIŞARIDAN İTHAL SORUNLARI
Son 3 yıl içinde Afrika’da yapılan askeri darbelere bakıldığında, bunların global güçlerin çekişmelerinden kaynaklandığı görülecektir. Daha çok Frankofon ülkelerde görülen askeri darbelerde hiçbir vakit halkın dayanağıyla karşılaşılmamış; dış güçlerin desteklediği cunta önderleri, güçlerini devam ettirebilmek için ebediyen Fransa üzere devletlerin dayanaklarına muhtaçlık duymuşlardır. Mali’de gerçekleşen askeri darbeden bir mühlet sonra Gine, Çad ve Burkina Faso’daki askeri darbelerde de kazanan taraf her vakit yeni sömürgeci güçler olmaya devam etmiştir.
Burkina Faso’nun, en sakin Afrika devletlerinden biri olmasına karşın son bir yılda iki darbe ile müsabakasının temel nedeni, cunta idarelerinin ülkeye istikrar getirmek yerine şiddet sarmalını büyüterek terörün yaygınlaşmasına, global aktörlerin nüfuz etmesine, halkın daha da fakirleşmesine katkı sunması oldu.
Sudan ise Ömer el-Beşir’in idareden uzaklaşmasından sonra bir türlü sivil idareye geçemedi. Geçiş devrinde sol, milliyetçi kümelere idarede baht verilirken ülke, siyasi istikrarsızlık ve ekonomik çöküşten kurtulamadı.
Somali’de bir yandan bombalar patlarken öte yanda ülkenin güneyinde görülen kuraklık, “açlıktan” kaynaklı vefatlar yaşanabileceğinin sinyalini verdi. Etiyopya’da hükümet güçleri ile Tigraylı kümeler ortasındaki savaş, iç savaşa evrildi.
Tüm bunlar Afrika kıtasının yazgısı değil, global güçlerin Afrika’ya yönelik siyasetlerinden kaynaklanıyor. Yaşananlar, ABD’nin güvenlik merkezli siyasetleri, Rusya’nın Soğuk Savaş periyodunda olduğu üzere Afrika’daki siyasi ve askeri rekabete katılma isteği, Çin’in borçlandırma siyaseti, Fransa ve İngiltere’nin varlıklarını pekiştirme eğilimi, Hindistan‘ın pragmatist orta sınıfının eforlarının bir sonucu.
KAZAN-KAZAN POLİTİKASI
Türkiye ise Afrika’da çok farklı bir yerde duruyor. Bağımlılık oluşturmaya değil, karşılıklı kazanmaya dayalı insan merkezli siyaseti kıtada son 15 yılda karşılığını bulmaya başladı. Türkiye bilhassa Afrika ile ilgilerini diplomasi, insan merkezli kalkınma yardımları, ekonomik bağlantıların geliştirilmesi ve Afrika halkının refahtan hissesini alması üzerine kurdu. Türkiye, Somali ile başladığı Afrika siyasetinde dünyada yeni bir diplomasi modeli ortaya koydu. Bu, Afrika’nın derinliğini görerek fırsatları karşılıklı iş birliğine dönüştürerek “birlikte kazanma” modeliydi.
Dışişleri Bakanı Sayın Mevlüt Çavuşoğlu, geçen hafta üç Batı Afrika ülkesine Türkiye’nin yeni Afrika dış siyasetini özetleyen ziyaretlerde bulundu. Birinci ziyaretini Senegal’e gerçekleştiren Çavuşoğlu, Afrika’nın en büyük milletlerarası toplantılarından biri olan 8. Dakar Memleketler arası Forumu’na katılarak konuşma yaptı. Çavuşoğlu’nun yaptığı konuşmada iki konu dikkati cazipti; Türkiye’nin kuzeyinde devam eden Rusya-Ukrayna savaşının Afrika’ya tesiri ve Türkiye’nin kazan-kazan siyasetinde geldiği nokta. Senegal ziyaretinde öne çıkan bir başka konu ise Antalya Diplomasi Forumu ile Dakar Forumu ortasında Mutabakat Muhtırası’nın imzalanmasıydı.
Çavuşoğlu, ikinci ziyaretini Batı Afrika’nın yıldız ülkelerinden, kıtanın mihenk taşlarından biri olan Gana’ya yaptı. İki ülke ortasında ticaret, güç, savunma ve eğitime yönelik muahedeler imzalandı. Ticaretin karşılıklı 1 milyar dolara çıkması hedefleniyor. Savunma alanında iş birliğinin geliştirilmesi, Türkiye’nin Libya, Orta Afrika ve Mali’deki üzere askeri iş birliklerinin bu ülkeyi de ileride kapsayacağı manasına geliyor. Gana’nın yıllardır kuzeyinde ve batısında devam eden hudut güvenliğinin sağlanması ve terörizme karşı iş birliğinin yapılması, bilhassa Gana’nın güçlü bir partner kazandığı manasına geliyor.
Ziyaretin son durağı Batı Afrika’nın son yıllarda istikrar ve teknolojik atılımlarla öne çıkan ülkesi Benin’di. Türkiye ile Benin ortasında siyasi, ekonomik ve ticari münasebetlerin geliştirilmesine yönelik adımlar atıldı. Benin, Afrika’nın tarihi ve kültürel birikimi olan ülkelerinden biri. Dünya sanatına damga vurmuş bu ülkenin heykel ve fotoğraf sanatının dünyada başka bir yeri var.
AFRİKA’DA HER ALANDA İŞ FIRSATI VAR
Çavuşoğlu’nun ziyaretlerinde Türk iş beşerinin Afrika’nın potansiyelinin farkına vararak yatırım yapmasının değeri, öne çıkan hususlardandı. Senegal, Gana ve Benin dışişleri bakanlarının ortak görüşü Afrika’nın üretim ve istihdama gereksinimi olduğu ve yatırım yapıldığında kolaylıklar gösterileceğiydi.
Afrika Türkiye’den altyapı, teknoloji, savunma, eğitim, sıhhat anlarında iş birliğinin daha da artırılması ve teröre karşı ortak hareket edilmesini beklentisinde.
Bu ziyaretlerde ekonomik ilgilerin güçlendirilmesi, savunma, eğitim ve teröre karşı iş birliği halinde dört başlık öne çıktı. Türkiye ve Afrika, 5 yıl öncesine nazaran birbirlerini daha düzgün tanıyor ve anlıyor. Gine, Somali, Etiyopya, Tanzanya üzere ülkelerde Türk iş insanlarının yatırımlarının Afrika’da bir “değere” dönüştüğü ve karşılıklı yararın önünü açtığı görüldü. Afrika ülkeleri, büyük yatırım fırsatları sunduğu Türk şirketlerini daha çok görmek istiyor.
Özellikle son 2 yılda Afrika devletleri savunma sistemlerinde Türkiye’yi alternatif bir güç olarak gördüler ve Türkiye’nin savunma gücünün Afrika için örnek oluşturduğunun farkına vardılar.
Afrika ülkelerinde hem Türkiye Maarif Vakfı okullarına hem de Türkiye’deki üniversitelere yönelik ilgi artıyor. Türk üniversiteleri Afrikalı gençlere, kendi dinamiklerini koruyarak profesyonel hayata atılma imkanı sunuyor. Gerçekten Türkiye’nin değişik üniversitelerinde tahsil görmüş çok sayıda mezun Somali, Sudan, Tanzanya ve Etiyopya üzere ülkelerde üst seviye bürokratlar oldular.
PETROL, ELMAS, ALTIN DEPOSU
Afrika devletlerinin kırsal kesitinde yaşayanların yüzde 75’ten fazlası elektriğe ulaşamıyor. Türkiye firmaları yenilenebilen, güneş ve rüzgar güçlerinde dünya markası oluşturmaya başladı. Elektriğe ulaşma sorunu küçük ölçekli yatırımlarla bile çözülebilir. Yatırımlar istihdamı, karşılıklı kazanmayı ve yerli halkın refahtan daha fazla hisse almasını sağlayacaktır.
Enerji krizini atlatmanın yolu da Afrika’dan geçiyor. Kömür bakımından güçlü Güney Afrika ülkelerinde, başta Almanya olmak üzere Avrupa ülkeleri şimdiden madencilik alanında yatırımlara başladılar. Cezayir, Nijerya, Gana, Uganda, Angola, Güney Sudan petrolü, Mozambik, Cezayir doğalgazı güç krizinin aşılmasında başat rol oynayabilir.
Turizm, Türkiye-Afrika ilgilerinde dinamik bir öge olacağını gösteriyor. Afrikalılar için sıhhat, eğitim, fuar turizmi açısından Türkiye bir cazibe merkezi. Ancak iş insanlarımızın Afrika’da hastaneler kurarak ilaç alanında yatırımlar yaparak katkı sunması gerekiyor.
Maarif Vakfının başlattığı eğitim faaliyetleri yankı uyandırıyor. Artık bu okullar eğitim açısından birer “marka” haline geldiler. Bu alanda yapılacak her yatırım, Afrika’nın Batı’ya bağımlılığının azalması demek.
Son on yıla kadar Afrika’da Batı ve Çin medyası tesirliydi. Bugün ise Afrika kendi medyasını oluşturuyor. TRT’nin Afrika’ya yönelik yayın başlatacak olması, kıta medyasına katkı sunacaktır. Türkiye’nin kıtadaki sivil medyası ise epey zayıf. Afrika’nın Türkiye’yi, Türkiye’nin de Afrika’yı tanıyıp anlaması için bunun da yatırımlarla güçlendirilmesi gerekiyor.
Afrika kıtası Rusya-Ukrayna savaşının doğurduğu besin krizine tahlil olacak potansiyeli de taşıyor. Mümbit, güçlü, tarıma epey elverişli topraklara karşın birçok Afrika ülkesinde hala çağdaş tarım yapılamıyor. Su ve ulaşım sorunu tarıma yönelik yatırımları zorlaştırıyor. Ama Zambiya, Sudan, Güney Sudan, Tanzanya, Mozambik, Burkina Faso, Fildişi Kıyısı üzere ülkelerde buğdaydan kahveye, zeytinden pamuğa çok farklı eserlerde tarım yapılabilir, geliştirilebilir. Gelecekte de dünya için bir tehdit oluşturacak besin krizini, Afrika’da yapılacak tarım yatırımları önleyebilir.
TÜRKİYE’Yİ ÇAĞIRIYORLAR: GELİN BİR ARADA KAZANALIM
Sonuç olarak, Afrika kendi mukadderatını yaşayan bir kıta değil, mahrum ve yoksulluklarla çevrili bir hayatı yaşamak zorunda bırakılan bir kıta. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun üç Batı Afrika ülkesine yaptığı ziyaret, Türkiye’den savunmadan, eğitime, sağlıktan bağlantıya yatırımlar beklendiğini gösterdi. Artık yükselen bir Afrika var ve Afrika yükselirken Türkiye’yi yanında görmek istiyor, kıtadaki fırsatları hatırlatarak “Gelin birlikte kazanalım.” diyor.