Trafiğin sırf bir gürültü sıkıntısı olduğu vakitler vardı. Yalnızca otomobil ve korna gürültüsünden, biraz da egzoz kirliliğinden şikayet ettiğimiz “masum” zamanlar…
Zamanla beton yığınları ortasında kıvranan kentlerimizde, birkaç tonluk demir yığınlarının ortasında sıkışıp kalmış insanlığın trajik hikayeleri yaşanmaya başladı… Bu hikayenin son perdesinde İstanbul, yalnızca trafikte “bir anlık öfkenin” kurbanı olan 86 yaşındaki bir mimarın son durağı değil; adaletin sarsılışının, yok edilişinin merkezi…
Son 60 yılında bu ülkeye mimarlık alanında verdiği sayısız hizmetlerle, tertemiz bir meslek ve pırıl pırıl hayatıyla Turgut Toydemir’in, İstanbul, Beykoz’da trafikte tartıştığı bir polis memuru(!) tarafından silahla vurularak öldürülmesi, kavşaklarda kalan insanlık onurunun son simgesi haline geldi.
Görevi korumak olan bir memurun, en çok muhafazası gereken hayatlardan birini, misyon saati dışında ve bir hiç uğruna sonlandırması, toplumsal itimadın neden ve nasıl bu kadar kırılgan hale geldiğinin en açık göstergelerinden biri değil midir…
İnsanın yaşına ve ömrüne hürmet göstermek, bu toplumda giderek unutulan bir fazilet haline geldi. Hürmet, uzunca bir vakittir, yalnızca parası, statüsü, rütbesi olanlara rezerve edilen bir ayrıcalık üzere görülmeye başladı. Halbuki gerçek hürmet, sade insanların 86 yıl boyunca namusuyla, erdemiyle kendi ayakları üzerinde durmalarında, kimsenin malına çökmeden hayatlarını onurlu bir halde idame etmelerinde yatıyordu.
Heyhat, bu toplumda zorbalık uzun yıllardır bir öğreti üzere sunulmakta ve ekseriyetle en kırılgan olanlara karşı kullanılmaktadır. Yaşlı bir adamın saçına başına hürmet göstermek yerine, onu silahla tehdit eden ve tehdit etmekle de kalmayıp onu yok edebilen bir zihniyet, bu ülkedeki hürmet ve insanlık kavramlarının ne derece erozyona uğradığını acı bir biçimde gözler önüne sermektedir. Maalesef, bu durum derin bir keder kaynağıdır ve toplumsal bir düş kırıklığına işaret etmektedir.
Hangisi daha acı, karar vermek güç. 86 yaşında bir insanın trafik tartışmasında öldürülmesi mi? Bugüne kadar çok kıymetli işlerin altında imzası bulunan 60 yıllık bir mimarı kaybetmek mi? Katilin bir polis memuru olması mı…. Bir polis memurunun misyon saati dışında trafikte tartıştığı aracı durdurmak istemesi ve durmayınca ateş açma hakkını kendinde görmesi mi…
***
Sadece bu olay mı…
Sıradan bir uyuşmazlık üzere başlayıp, bir apartman yöneticisinin hayatının sokak ortasında bir esnaf tarafından silahla sonlandırıldığı bir trajediye dönüşen park yeri kavgaları…
Başta İstanbul olmak üzere metropol ve büyük kentlerde trafikte geçirilen uzun saatler, her gün tekrarlanan bir çeşit çile… Beraberinde gelen yalnızca vakit ve güç kaybı değil, tıpkı vakitte önemli bir etraf kirliliği sorunu…
Yoğun trafikte birbirine giren, vakit zaman otomobillerini, vakit zaman da başlarını birbirine çarpan cinnet halindeki insanlar…
Sonra, otobanlarda cirit atan yarım asırlık hurda araçlar… Ekonomik ömrünü tamamlamış, metal yorgunluğuna ulaşmış bu araçlar, gerek etraf için gerekse trafik güvenliği açısından birer saatli bomba olarak yollarda dolaşıyor. (Japonya’da beş yaş üzeri araçların trafiğe çıkması engelleniyor. Bu uygulama, etraf kirliliğinin azaltılması ve trafik akışının hızlandırılması üzere olumlu sonuçlar doğuruyor.)
Ayrıca tekrar birtakım Batı ülkelerinde plaka uygulamaları, kent merkezlerinde özel araç kullanımıyla ilgili kısıtlamalar üzere adımlarla beşerler toplu taşımaya yönlendiriliyor. Tahlil odaklı bu usul yaklaşımlar başarılı sonuçlar da veriyor.
Bir de ehliyetli ama otomobil kullanma konusunda ehil olamamış, yetersiz şoförler var ki, trafiğin içinden çıkılmaz hale gelmesinde onların da tesirlerini küçümsememek lazım…
Sonra tekrar kendilerini, trafikte ambulans sirenlerine kulak asmayacak kadar yolların sahibi, ambulansın aciliyetini sorgulayacak ve ambulansın içindeki hastayı denetim edecek kadar cüretkar hissedenlerin trafikteki varlığı…
Tabii bir de trafikte, acil durum araçlarının kullanımı için ayrılmış olan emniyet şeridini kendi özel yolu olarak gören, ferdî bir ayrıcalık olarak kullanan, kendini devletin seçilmiş dorukları üzere algılayan çakarlı trafik zombileri…
Burada not olarak belirtmekte fayda var; Batı’da, hiçbir siyasetçi ya da özel statü sahibi bireyin emniyet şeridini kullanması kelam konusu değildir. Uygar ülkelerde, bu şeritler sırf itfaiye, birinci yardım araçları, rastgele bir kovalamaca halinde polis ve ambulans üzere acil durum araçları tarafından kullanılır. Hem toplumsal saygıyı, hem de güvenliği sağlama noktasında kurala riayet etmek değerlidir. Ne yazık ki ülkemizde başta siyasetçiler (parti fark etmeksizin vilayet genel meclis üyelerine, belediye meclis üyelerine kadar…), yüksek ego sahipleri emniyet şeridini kendi özel mülkü üzere kullanarak toplumsal kurallara ve adalete olan saygısızlıklarını gözler önüne sermektedir.
Siyasi figürler ve nüfuz sahibi bireyler bu şeritleri çıkar ve ferdî menfaatleri için kullandığında, balığın baştan kokması ve bu durumun toplum üzerindeki yankıları kaçınılmaz olur. Kendisi saatlerce trafikte beklemeye mahkum bırakılırken yanından vızır vızır geçen çakarlı araçları gören vatandaşlar, bu ayrıcalıklı geçişlere diş bileyerek, “Nereye yetişecekler, ne aceleleri var, ne öncelikleri var?” diye haklı olarak sorarlar. Vakitle, bu kural dışı kullanımı gözlemleyen sade vatandaş da “uyanık” geçinerek, emniyet şeridinin kural dışı kullanımını olağanlaştırmaya başlar. Bu süreç, toplumsal normların yozlaşmasına ve genel adalet hissinin erozyona uğramasına neden olur. Böylelikle kural ihlalleri yalnızca birkaç kişinin sorunu olmaktan çıkıp, ısrarla kurallara uyan namuslu, ahlaklı azınlık küme dışında, toplumun geneline yayılan bir davranış biçimine dönüşür.
Her gün güvenlik kameralarına bir gibisi yansıyan trafik zorbalıkları… Kentin parlak ışıklarının altında hem güvenliğin, hem de toplumsal huzurunun her gün tekrar tekrar tehdit edilişi… Tüm bu magandalıkların her gün biraz daha olağanlaştırılması, olağan hale gelmesi…
Bu çok istikametli problemler yumağı, trafikteki kaosun sırf mekanik bir sorun olmadığını, tıpkı vakitte toplumsal, çevresel ve ruhsal boyutları da olduğunu gösteriyor.
Trafik problemlerine tahlil bulmak, bu nedenle yalnızca yolları genişletmekle kalmayıp, örneğin üç tarafı denizlerle çevrili olan bir metropolde deniz ulaşımından daha fazla yararlanmayı(!), sonra toplumsal şuuru, toplumsal ahlakı ve etraf hassaslığını artırmayı da gerektiriyor.
Bu ülkeyi ve bu kentleri yönetenler, trafiğe dair tüm sorunları, kendileri için ayrıcalıklı olarak “yollarını bulmak” dışında, daha tesirli tahliller yaratarak çözmeyi denemeliler!
***
Cinnet hali yalnızca trafikte değil elbette, hayatın her köşesinde kendini gösteriyor.
Ekonomik kriz başlı başına bir neden. Yoksulluk, mahrumluk, çaresizlik… Sonra, kutuplaşma, ötekileştirme… Toplumsal huzursuzluk… Hukuksuzluk, adaletsizlik… Ağır bir baskı ortamı… Eğitimsizlik, eğitimde nitelik yoksunluğu… Genç insanların hayatını ve tüm bir geleceği içten içe çürüten uyuşturucu…
Sonra da sokak ortasında bıçaklanan, camdan atılan bayanlar, yakılan meskenler, kaçırılan çocuklar, canice katledilen bebekler, içten içe kemirilen toplumsal huzur, zedelenen toplumsal doku, bozulan toplumsal ahenk, koca bir milletin yok edilen geleceği.
***
Mimar Turgut Toydemir cinayeti, polislerin eğitim sürecinin ve yetiştirilme biçiminin sorgulanması gerekliliğini de bir sefer daha gözler önüne seriyor. Polis okullarından başlayarak akademilere kadar eğitim süreçleriyle ilgili, adayların yalnızca fizikî değil, ruhsal ve etik olarak da nasıl değerlendirildiğine dair önemli bir muhasebeye gereksinim duyulmaktadır.
Polis adaylarının, kendi benliklerinin değil, yalnızca devletin de değil, asıl ve temel olarak insanların, vatandaşın koruyucusu, hizmetkarı olacak biçimde eğitim almaları kıymetli.
Ancak hangi kolda olursa olsun eğitimin yerini torpilin ve adam kayırmanın aldığı, iktidar sahibi birtakım isimlerden gelen selamlarla, kartvizitlerle imtihanlara alınan, “iktidar ağabeylerinin” tavsiyeleriyle öne çıkarılan adayların, memurluk mesleğinin gerektirdiği medeniyet ve uygarlık normlarından uzak, zorba tutumlar sergilemesine şaşırmak gereksiz. Çünkü oyun en başından çok yanlış kuruluyor…
Bu durum, devlet elbisesi giymiş zorbaların ortaya çıkmasına taban hazırlamakta ve polis zorbalığını teşvik etmekte, toplumda derin yaralar açmaktadır.
Belinde silahı olanın kendini meskenin, bayanın, koltuğun, semtin, kentin, devletin sahibi olarak gördüğü, liyakatın ayaklar altında süründüğü bir sistemde, zor…
Sorun, sadece o tek memurda değil, daha derinde, sistemin kendisinde. Eline silah verilip vazife başına geçirilen bireylerin ve sistemin yetersizliklerinde.
Bu süreçte gerçek vazife şuuruyla hareket eden pahalı memurları tenzih ederek, sistemin esaslı bir dönüşüme gereksinimi olduğunu vurgulamak gerekir.
Ancak psikopatolojik meselelerle gayret eden, tedaviye gereksinim duyan bireylerin erk, mevkii, unvan, statü sahibi haline getirilmesi en büyük toplumsal risklerin başında gelir.
***
Bu ülkede her gün yaşadıklarınız, oluşan bu karanlık tablo, AKP, CHP fark etmeksizin, siyasi sınıfın halkın çıkarları yerine kendi prestij ve çıkarlarını öncelediğini, adalete ve hukuka olan inancın nasıl yerle bir edildiğini açıkça ortaya koyuyor.
Güven duygusu tükenmiş bir toplumda yaşıyoruz; ne “Allah korkusu” kaldı ne de adaletin bir gün tecelli edeceğine dair bir umut. Akıl ve izandan mahrum, çılgınlığa sürüklenmiş bir toplumda artık sokağa adım atmak, trafiğe çıkmak, hayata karışmak yürek gerektiriyor.
Eğitim sisteminin çöküşü, aile yapısının içler acısı hali, toplumun dokusunun süratle değişmesi, bu dehşetli görüntüyü daha da berbatlaştırıyor.
Bir de bunun üzerine ipini koparanın ülkeye doluşması… Ülkenin süratle değişen insan dokusu…
Artık daima tıpkı uyarıyı duyar olduk: “Kimseyle tartışmayın, trafikte kimseyle kapışmayın…”
İnternet ve toplumsal medya, her şeyi zalimce gözler önüne seriyor; bayan programlarından tutun, sokak röportajlarına kadar…
Bizler, ruh hastası bir ortamda, giderek artan öfke ve şiddetin kuşattığı bir çılgınlık içinde, çoluk çocuğumuzun geleceğini kurtarmaya çalışıyoruz.
***
Tüm bu silsiledeki hadiseler, toptan delirmesine ramak kalmış bir toplumun göstergesi aslında… Her gün, “Bu da olur mu, bu da yapılır mı”’lara uyanıyoruz… Amok koşucusu üzere kendi sonumuza hakikat koşuyoruz; şiddetin, güce boyun eğmiş kitlelerin ve iktidarın altında ezilen hukukun oluşturduğu bu karmaşada, iktidar gücünün tek muktedir haline gelmesiyle her şey düzgünden düzgüne zıvanadan çıktı. Bu, tam manasıyla bir cinnet hali… ve biz, bu cinnetin ortasında var olmaya, mana aramaya devam ediyoruz.
Turgut Toydemir’in öyküsü adaletin, inancın ve toplumsal barışın nasıl sağlanabileceği üzerine derinlemesine bir muhasebeye davet ediyor hepimizi. Mimarın son tasarımı, tahminen de toplum olarak üzerinde çalışmamız gereken en değerli projedir: İnsan hayatını koruyacak, hak ettiği pahası ona verecek bir yol haritası.
Sadık ÇELİK
[email protected]